Toàn cảnh buổi tọa đàm.
Buổi tọa đàm diễn ra tại Hà Nội với sự tham gia của đại diện cơ quan quản lý nhà nước, chuyên gia, doanh nghiệp, tổ chức chứng nhận và hợp tác xã sản xuất rau an toàn.
Các ý kiến tại tọa đàm chỉ rõ, chứng nhận VietGAP hiện bộc lộ một số bất cập. Mặc dù việc cấp Giấy chứng nhận căn cứ vào việc xem xét đánh giá và kết luận về tình trạng thực hành sản xuất của Cơ sở tại thời điểm đánh giá, giám sát 12 tháng/lần là dựa trên yêu cầu của tiêu chuẩn và quy định trong văn bản về hoạt động đánh giá chứng nhận, tuy nhiên việc thực hiện đánh giá giám sát với tần xuất như vậy là chưa phù hợp với đặc thù của thực hành sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam vốn có những biến động liên tục của các yếu tố về vật tư, nguyên liệu đầu vào cho sản xuất, thói quen thực hành sản xuất của nông dân, thời tiết, mùa vụ.
Bên cạnh đó, hệ thống tem truy xuất nguồn gốc vốn được kỳ vọng mang lại minh bạch, nhưng thực tế lại bị biến tướng: mã QR thiếu cập nhật, thậm chí quét rau cải lại ra… cà tím. Người tiêu dùng không khỏi hoang mang vì “kẽ hở” này đang bị một số cơ sở lợi dụng để hợp thức các loại rau không an toàn trôi nổi trên thị trường.
Một điểm cần phân biệt rõ là QR code khác hoàn toàn với mã chứng nhận VietGAP. QR code hiện nay do chính cơ sở sản xuất, kinh doanh tự thiết kế, tự in, nhằm phục vụ truy xuất thông tin, chứ không do tổ chức chứng nhận cấp.
Trong khi đó, mã chứng nhận VietGAP là mã do Tổ chức chứng nhận cấp riêng cho từng Cơ sở sản xuất đối với từng thành viên trong cơ sở, kèm theo nhóm loại sản phẩm, sản lượng, diện tích, địa điểm tương ứng của mỗi loại sản phẩm dựa trên nguyên tắc thủ tục về Mã số chứng nhận đã đăng ký với cơ quan có thẩm quyền. Mã này có giá trị pháp lý và được Nhà nước thừa nhận.
Tuy nhiên do chưa có sự chuẩn hóa, QR code nhiều khi chỉ là công cụ truyền thông, không đảm bảo tính xác thực, dễ bị lợi dụng để “khoác áo” an toàn cho sản phẩm trôi nổi.
Ông Nguyễn Thành Trung trao đổi tại buổi tọa đàm.
Ông Nguyễn Thành Trung – Phó Trưởng phòng Chất lượng và Phát triển thị trường (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội) cho biết, thành phố đã triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc với hơn 3.000 doanh nghiệp và khoảng 11.000 sản phẩm. Tuy nhiên, việc truy xuất hiện vẫn chủ yếu ở mức độ tĩnh, tức là chỉ ghi chép và dán tem mã QR ở khâu đầu, chưa cập nhật thường xuyên theo lô hàng. “Để làm được truy xuất động, cập nhật hằng ngày, cần hạ tầng công nghệ và phần mềm phù hợp, điều mà các cơ sở nhỏ lẻ hiện còn rất thiếu,” ông Trung thẳng thắn thừa nhận.
Thực tế cho thấy, diện tích rau VietGAP/GlobalGAP hiện còn quá khiêm tốn: cả nước mới có hơn 8.000 ha rau được chứng nhận, chưa đến 1% tổng diện tích trồng rau. Tại Hà Nội, nhu cầu khoảng 1,3 triệu tấn rau xanh mỗi năm, nhưng diện tích sản xuất theo VietGAP chỉ đạt hơn 400 ha.
Đại diện một số hợp tác xã phản ánh khó khăn lớn nhất là không thể tiếp cận trực tiếp trường học, siêu thị. Phần lớn rau an toàn phải qua trung gian, vừa làm giảm lợi nhuận, vừa khiến chất lượng khó được kiểm soát tuyệt đối. Đây chính là “kẽ hở” để rau bẩn len lỏi, gây thiệt thòi cho nông dân làm ăn nghiêm túc và đe dọa sức khỏe người tiêu dùng.
Bà Đặng Thị Hương chia sẻ ý kiến từ góc độ của tổ chức chứng nhận
Bà Đặng Thị Hương – Giám đốc Chứng nhận, Công ty Cổ phần Chứng nhận và Giám định VinaCert – nhấn mạnh: “Kiểm tra quy trình VietGAP chỉ một lần/năm là chưa phù hợp. Để đảm bảo an toàn, chất lượng quá trình và sản phẩm, cần nâng cao nhận thức và năng lực của Cơ sở sản xuất, tăng cường theo dõi, kiểm tra của cơ quan quản lý, đối với người tiêu dùng cần nâng cao khả năng và cơ hội giám sát sản phẩm trên thị trường. Việc Cơ sở sản xuất áp dụng phần mềm quản lý vào việc ghi chép nhật ký điện tử, thể hiện các thông tin để theo dõi quá trình ở mọi thời điểm (realtime) là cần thiết đối với chính Cơ sở sản xuất, Cơ quan quản lý, người tiêu dùng và các bên liên quan. Thách thức đặt ra là làm sao để việc triển khai thực hiện trên phần mềm quản lý số, điện tử được hiệu quả.
Còn theo đại diện Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam, ngoài việc tăng cường quản lý, phải có chế tài xử phạt đủ mạnh, công khai danh tính đơn vị vi phạm để tạo tính răn đe.
Đồng thuận với những giải pháp đưa ra tại buổi tọa đàm, nhiều chuyên gia cho rằng việc quan trọng nhất là thiết lập mối liên kết trực tiếp giữa nhà sản xuất – trường học – siêu thị, không để các khâu trung gian biến thành “cửa ngõ” cho rau bẩn trà trộn.
Luật sư Chu Quỳnh Vương, Đoàn luật sư TP.Hà Nội: Vi phạm trong lĩnh vực sản xuất kinh doanh thực phẩm đã quy định rất rõ trong Luật An toàn thực phẩm cũng như là các Nghị định quy định xử phạt hành chính về an toàn thực phẩm, đặc biệt là Nghị định 124/2021 sửa đổi nghị định 115/2018 của chính Phủ. Theo đó, khi doanh nghiệp gian lận nguồn gốc rau xanh, thực phẩm sẽ bị xử phạt hành chính hoặc hình sự tùy thuộc vào mức độ và hậu quả gây ra, với các hình thức như phạt tiền, tịch thu tang vật, tiêu hủy hàng hóa, buộc khắc phục hậu quả, và trong trường hợp đủ yếu tố cấu thành tội phạm có thể bị phạt tù.
Theo đó, các nhóm giải pháp được đưa ra gồm:
Thay vì rút ngắn chu kỳ giám sát xuống còn 3–6 tháng (việc này sẽ làm tăng chi phí cho cơ sở sản xuất rau an toàn) nên đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ số: triển khai phần mềm điện tử để số hóa toàn bộ quá trình, giúp tổ chức chứng nhận theo dõi liên tục mà không cần đến giám sát trực tiếp quá nhiều.
Chính sách hỗ trợ nhân lực: Nhà nước cần có cơ chế ưu tiên, khuyến khích và đào tạo nhân sự trẻ tham gia vận hành phần mềm số hóa.
Kết hợp kiểm tra đột xuất, nâng cấp hệ thống truy xuất nguồn gốc: bắt buộc cập nhật liên tục, gắn định danh vùng trồng bằng GPS và hình ảnh thực tế.
Phát triển vùng sản xuất tập trung; ký kết hợp đồng trực tiếp giữa trường học, siêu thị với các hợp tác xã uy tín.
Chế tài nghiêm minh: công khai các cơ sở vi phạm, xử lý mạnh tay, rút giấy chứng nhận khi cần thiết.
Nâng cao nhận thức cộng đồng: tổ chức tập huấn cho nông dân, cán bộ quản lý, phụ huynh và giáo viên về giám sát an toàn thực phẩm.
“Rau sạch” là quyền lợi chính đáng của học sinh nói riêng và người tiêu dùng nói chung. Để bảo vệ quyền lợi đó, cần sự quyết liệt của cơ quan quản lý, trách nhiệm của doanh nghiệp và hợp tác xã, cùng sự giám sát của phụ huynh và xã hội. Chỉ khi quản lý chặt chẽ từ gốc đến ngọn, không để khoảng trống trong sản xuất – lưu thông – tiêu thụ, mới có thể chấm dứt tình trạng rau bẩn len lỏi vào trường học, siêu thị, trả lại niềm tin cho cộng đồng.
Theo: Tạp chí Thử nghiệm Ngày nay